پليمر چيست؟
پليمر چيست
پليمرها مولكول‌هاي بزرگي هستند كه از تكرار واحدهاي كوچك‌تر به نام مونومر تشكيل شده‌اند كه از طريق پيوندهاي شيميايي به هم متصل مي‌شوند. واژه “پليمر” از دو بخش يوناني “پلي” (به معناي چند) و “مر” (به معناي واحد) گرفته شده است. اين مواد به دليل تنوع ساختاري و خواص فيزيكي و شيميايي منحصربه‌فرد، در زندگي روزمره و صنايع مختلف نقش اساسي دارند. پليمرها مي‌توانند طبيعي، مانند پروتئين‌ها در بدن انسان يا سلولز در گياهان، يا مصنوعي، مانند پلاستيك‌ها و لاستيك‌هاي صنعتي باشند. ويژگي‌هايي مانند انعطاف‌پذيري، استحكام و مقاومت در برابر خوردگي، آن ها را به يكي از پركاربردترين مواد در فناوري مدرن تبديل كرده است. از بسته بندي مواد غذايي گرفته تا تجهيزات پزشكي پيشرفته، اين ماده در همه‌جا حضور دارند.
انواع پليمر
بيشتر پليمرها از تكرار يك نوع واحد سازنده يا مونومر به دست مي‌آيند، اما برخي ديگر حاصل تركيب چند نوع مونومر مختلف هستند. پليمرهايي كه تنها از يك نوع مونومر ساخته مي‌شوند، «هموپليمر» نام دارند و آن‌هايي كه از تركيب دو يا چند نوع مونومر تشكيل شده‌اند، «كوپليمر» خوانده مي‌شوند. معمولاً براي ارتقاء ويژگي‌هاي نهايي پليمر، مونومر دوم را به فرايند پليمري شدن اضافه مي‌كنند.
كوپليمرها خود به دسته‌هاي گوناگوني تقسيم مي‌شوند كه از آن جمله مي‌توان به «كوپليمرهاي تصادفي» (Random) و «كوپليمرهاي بلوكي» (Block) اشاره كرد. در كوپليمرهاي تصادفي، اجزاي مونومري به شكلي غيرمنظم در زنجيره مولكولي پراكنده شده‌اند. در حالي كه در كوپليمرهاي بلوكي، مونومرهاي مشابه به صورت دسته‌جات پي‌در‌پي و مرتب كنار هم قرار گرفته‌اند.
براي نمونه، «پلي‌پروپيلن بلوكي» يكي از انواع كوپليمرهاي بلوكي است كه در ساخت قطعات داخلي خودرو مانند سپر، داشبورد و تزيينات داخلي خودرو كاربرد فراوان دارد. همچنين، نوعي از كوپليمرهاي تصادفي به نام «پلي‌پروپيلن رندوم» نيز در توليد لوله‌هاي پليمري مورد استفاده در ساختمان‌سازي به كار مي‌رود.
بيشتر بدانيد: انواع كامپاند پليمري
دسته بندي پليمر
پليمرها از نظر رفتارشان در برابر گرما به دو گروه اصلي تقسيم مي‌شوند: مواد گرمانرم و مواد گرماسخت.
مواد گرمانرم (ترموپلاستيك‌ها)
گرمانرم‌ها گروهي از افزودني پليمري هستند كه با افزايش دما به حالت مايع در‌مي‌آيند و پس از سرد شدن دوباره به شكل جامد بازمي‌گردند. اين خاصيت به آن‌ها امكان قالب‌گيري چندباره و استفاده مجدد را مي‌دهد. به همين دليل، گرمانرم‌ها از قابليت بازيافت مناسبي برخوردارند و آسيب كمتري به محيط زيست وارد مي‌كنند. اين دسته معمولاً با عنوان «پلاستيك» شناخته مي‌شود و به دليل خواص شكل‌پذيري بالا، كاربرد گسترده‌اي در صنايع مختلف دارد.
مواد گرماسخت (ترموست‌ها)
در مقابل، گرماسخت‌ها پليمرهايي هستند كه در برابر حرارت پايدار مي‌مانند و پس از پخت اوليه، ديگر ذوب نمي‌شوند. اين مواد در اثر حرارت بالا يا تجزيه مي‌شوند يا مي‌سوزند و به همين خاطر امكان بازيافت آن‌ها وجود ندارد. به علت همين محدوديت‌ها و دغدغه‌هاي زيست‌محيطي، استفاده از آن‌ها نسبت به گرمانرم‌ها در حال كاهش است. از جمله نمونه‌هاي معروف اين گروه مي‌توان به «ملامين» اشاره كرد كه در ساخت ظروف مقاوم كاربرد دارد. افزون بر آن، بسياري از انواع چسب‌ها، رنگ‌ها، رزين‌ها و لاستيك‌ها نيز در گروه گرماسخت‌ها قرار مي‌گيرند.
كاربردهاي مواد پليمري
مواد پليمري به دليل ويژگي‌هاي خاصي چون وزن كم، استحكام مناسب، شكل‌پذيري بالا، مقاومت در برابر حرارت و الكتريسيته و همچنين قابليت بازيافت در بسياري از صنايع نقش مهمي دارند. اين مواد در صنايعي مانند خودروسازي، ساختمان، بسته‌بندي، نساجي، لوازم خانگي، تجهيزات پزشكي، الكترونيك، كشاورزي، نظامي، ورزشي و حمل‌ونقل كاربردهاي گسترده‌اي دارند. سبك بودن پليمرها نسبت به فلزات و سراميك‌ها باعث كاهش وزن محصولات نهايي و به دنبال آن، كاهش مصرف انرژي و هزينه‌هاي حمل‌ونقل شده است. همچنين، به‌دليل نقطه ذوب پايين، فرآيند توليد و قالب‌گيري آن‌ها ساده و مقرون‌به‌صرفه است و مي‌توان آن‌ها را به اشكال متنوعي درآورد. اين موضوع سبب شده پليمرها جايگزين مناسبي براي بسياري از مواد سنتي از جمله فلز، چوب، شيشه و سراميك باشند. خاصيت عايق بودن پليمرها موجب استفاده گسترده آن‌ها در توليد سيم و كابل، بردهاي الكترونيكي و بدنه لوازم برقي شده و به واسطه ويژگي‌هاي بهداشتي، در بسته‌بندي مواد غذايي و دارويي نيز بسيار مورد توجه قرار گرفته‌اند. برخي پليمرها داراي خواص منحصربه‌فردي مانند ساختارهاي كريستال مايع هستند كه در توليد نمايشگرها و فناوري‌هاي پيشرفته بسيار كاربردي‌اند.
بيشتر بدانيد: مستربچ پليمري
منبع: آداك فلز كاوه
برچسب: ،